Uygur Kraliçesi ve Kralı

Büyük Uygur İmparatorluğunun akibeti hususunda manastır kayıtları şöyle anlatıyor: " Uygurların başkenti tüm halkıyla beraber, imparatorluğun doğu kısm? boyunca uzanan ve her şeyi silip süpüren bir tufan tarafından yok edildi. "
Büyük Uygur İmparatorluğu yıkıldıktan 78.000 yıl sonra, Doğu Asya 'da sayısız ufak uluslar ortaya çıkmıştır. Bir bakışta hepsi Moğul benzeri tiplerdir. Bu Moğul uluslarının en önemlisi, dünyaya meşhur Cengiz Han ve Kubilay Han 'ların kavimi olan Tartarlardır.
Uygurlar, XIII. asırda dünyayı istila eden bu Moğol İmparatorluğuna, medeniyet üstünlüğü ile Uygur yazısını imparatorluğun resmi yazısı olarak kabul ettirdiği, damga tüzüğü ve devlet yöneticiliğini öğrettiği için, birçok bilginlere göre, Moğol İmparatorluğu, fiilen Uygur İmparatorluğu olarak da kabul edilmektedir. Dolayısıyla Uygurlar, Moğolların Türkleşmesinde de önemli rol oynayarak, Çağatay ve Özbek Türklerini ortaya çıkarmıştır.
Cengiz Han sülaleleri devrinde Uygur yazısını kabul eden Moğollar, bu yazıya olan saygılarından dolayı onu " Kudatgu Bilig " olarak anmışlardır. XIV. yüzyılda yaşamış Muhammad Hindi Şah Şemsul Musa'nın " Destrul Kitab Fiteyin Elmaratip " ( Derecelendirme Rehberi ) ve Reşideddin Fazlullah 'ın Cami üt Tevarih adlı eserlerinde aynı şekilde "Kudatgu Bilig Cengiz Hanı" denilen bir kitabın yazıldığından bahsedilmiştir. Rus bilgini Milioraniski'ye göre " Kudatgu Bilig Cengiz Hanı" İran 'ın İlhanlılar Sülalesinin çalışan Uygur kitaplar ( sekreterler ) tarafından yazılmıştır.
Reşideddin Fazlullah 'ın kayıtlarına göre, Uygur ve Moğul orduları birlikte savaşarak İran' ın Horosan bölgesini istila ettikten sonra, bir kısım Uygurlar burada Darğaç ( muhafız ) olarak yerleşmişlerdir. Ogday Han devrinde ( 1229 - 1241 ) Nesturiyan dinindeki Uygurlardan Körkor İran valiliğine tayin edilmiş onun oğlu da Irak ve Azarbeycanı idare etmiştir. Nesturiyan Uygurlarından Rabban Sauma İlhanlılar devletine vekaleten diplomasisini yürütmüştür. Binden fazla Uygur özyurdundan ayrılıp İran'da haberleşme işleriyle uğraşmışlardır. Bazı yerlerde "müslüman Uygur şehirleri" meydana gelmiştir.
Dolayısıyla XIII. Yüzyıl ortalarından XVI. Yüzyıla kadar Doğu Avrupa ile Volga boylarında egemenliğini sürdüren Altınordu Devleti devrinde, Orta Asya ve Volga boylarındaki halkların kültürlü tabakalarında, Uygur edebi dilini örnek alan veya ona göre eser yazmaktan ibaret bir medeniyet hadisesi yani bir "Uygurizm" hadisesi şekillenmiştir.