Siverek Tarihi

Siverek Tarihi genel Sümerler’den, Asurlular'a kadar uzanan şehrin tarihi, Asurlular döneminde pek çok tarihi kent gibi Yüksek yerde kurulup Kale'nin civarında yerleşime başlamıştır. Siverek , Milattan sonra; Arap’lar, İranlı’lar,, Bizanslı’lar, Selçuklu’lar. Eyyubiler, Harzemli’ler, Moğol'lar, Akkoyunlu’lar, ve son olarak Osmanlılar'ın Hakimiyetine girmiştir. Siverek, Diyarbakır'ın fethinden önce Halid b.Velid tarafından eyalet merkezi olarak kullanılmış, daha sonra, Bizanslıların idaresinde Batlamyus'un rivayetine göre Kontopolis'lik yapmıştır. Selçukluların Anadolu'ya girmesiyle, Melikşah’ın komutanlarından Bozan Bey tarafından (1097) Urfa Kontluğundan, daha sonra Eyyübilere daha sonra Harzemli’lere ve 1230 Harzemşah’lar dan sonra Musul Atabey’i Nureddin Zengi idaresine geçmiştir. Siverek 1230 'da yeniden Eyyubiler’in denetimine girdi, Fakat Eyyübilerin hakimiyeti Uzun Sürmedi. 1234 Yılında Anadolu Rum Selçukluları ile Eyyübiler bölge için Harput önündeki ovada savaştılar (Bu günkü Elazığ Ovasında) . Savaşı Rum Hükümdarı Alladdin Keykubat kazandı.Anadolu Selçukluları Harput zaferinden sonra güneydeki bölgeye yöneldiler. Bu tarihten sonre Urfa'ya kadar olan bölgede Eyyübi hakimiyeti bitti. Siverek 1238'de yeniden Anadolu selşçuklularının eline geçti. Ancak bu da uzun sürmedi, 1240 da Siverek, Selçukludan kopan Türkmen lerin hakimiyetine girdi. 1243 yılında Anadolu'nun Moğol istilasına girmesiyle Harput'tan sonra Siverek de Moğolların ( İlhanlıların ) denetimine girdi. Moğollar 1257 de Ayn Calut Birinci, 1260 da ikinci kez (*) Baybars' a yenilince Moğollar’ ın Anadoludaki gücü de zayıfladı, sona ermek üzere idi. Siverek de bu tarihten sonra. Baybars Komutasındaki Memluklu olarak yanlış lanse edilen Türklerinin denetimine girdi. Baybarsdan sonra memlukluler Ed Devlet-ü Türkiye'nin yönetimini ele geçirince, Böge yeniden Orta asyadan güçlenerek gelen Timur’un hakimiyetine girdi. 1400'lerde Timur'un tahribatından nasibini alan Siverek daha sonra Yeniden Türkmenlerin Hakimiyetine girdi.Bu tarihten sonra Siverek sırasıyla Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmenlerin hakimiyetine girdi. Aksak Timur’un Anadolu’dan çekilmesinden sonra Döğerlerin lideri Dimeşk Hoca Döğer ilinden başka Beni Kil-ab ve Beni Şad-i adlı Arap’ları hakimiyetine almış Ş.Urfa , Siverek , Suruç , Harran, Caber, ve Rakka kasabalarının yönetimini ele geçirmiştir. Akkoyunlularla, Karakoyunlular arasıondaki savaşda Döğerler Karakoyunluların yanında Saf tutmuşlardır. 1406 da Karayusuf bey in Miranşah oğlu Ebubekir ile yaptığı savaşlarda döğerler bulunmuştur. Akkoyunluların (1435) den sonraki hakimiyetiyle Bu dönemden sonra Siverek Beyleri'nin Akkoyunluların yanında olduklarını Çeşitli kaynaklardan Görüyoruz. Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan 'ın Pontlarla(Trabzon Pontus) yakın ilişkisi II.Mehmedi (Fatih) i rahatsız etmişti, bunun üzerine; Anadolunun yönetimi için Türkmenlerle, Osmanlılar 1473 de karşı karşıya geldiler ve savaşı Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan kaybetti ve Tebriz’e kaçtı. Bu savaş sonrasında Siverek beyleri Fatih'le dirsek temasın geçip bölgeyi hakimiyetlerine aldılar. Ancak bu uzun sürmedi bu arada doğudan gelen safavi, Şah ismail Pazuki kürt beyleri ile Siverek beylerinin hakimiyetini de tehdit etti. Bunun üzerine doğudaki Kürt beylerinden İdrisi Bitlisi ve Şerefhan bir araya gelerek Türkmen Siverek Beyleriyle birleşerek, Safavi Şah İsmail'e karşı Osmanlının yanında yer aldılar, Yani Sunni ittifakta birleştiler. Bu sırada Osmanlıda tahta Fatih'ten sonra Yıldırım Beyazıt geçmişti. Bu Güçlü sunni ittifak, İran’dan gelen Şah İsmail’i yendi. Bu savaştan sonra Siverek beylerinin bir kolu Çapakçur, Bingöl bölgesinde Tebriz yolunu tutarak, Diğer kolu da güneye giden, Halep ve Bağdat yollarını tutarak bölgede özel statüyle Hükümranlık yapmışlar. Kaynak: (Çapakçur Kanunnamesi bu özel statüyü açıklayan bir kaynaktır.) Bingöl bölgesindeki Siverek Türkmen beylerine Şerefhan Abbasi veziri Bermekoğulları yorumu yapmış olsa da, Şerefname'nin yazıldığı Dönemin şartlarına ve Tarihin akışına baktığımızda, Bu iddia mesnetsizdir. ( Şerefhan da emin olmadığı için Rivayet demiştir. Bu konu da ciddi bir Akademik çalışma yapılması gerekir) Siverek Beylerinin Türklüğe yakınlığın asıl belirleyici olanı Akkoyunlular içindeki rollerinden anlaşılır. Osmanlılarla olan ilişki ise bir nevi zorunluluktan kaynaklanmıştır. Yani Akkoyunlularla ilişki Türklük boyutuyken, Osmanlıyla ilişkileri ise O dönemin koşullarında Sunni-İslami boyutudur. Türkleriyle yakınlığı belirgindir!. Siverek bölgesinde Türkmen beyi Türk olarak adlandırılan bu beyler, Kanuni döneminde de çok iyi ilişkiler kurmuştur. Siverek’te ilk tahrir 1518 yılında yapılmıştır. Fakat Kanuniden sonra bölgeye atanan Vali, Enderunda yetişmiş Devşirme Bıyıklı Mehmet Paşa (Rum Mehmet paşa II) bölgedeki dengeleri bozmuştur. 1535 Osmanlının Yeni yapılanmasıyla Siverek, Harput eyaletine bağlı bir kaza merkezi yapılmıştır. Siverek Beyleri ve daha sonra diğer beyler tarafından zamanla şehire camiler, hanlar, medreseler, hamamlar ve çarşılar yapılıp kalesi tamir edilerek, 1908 yılında mutasarraflık yapılarak Çermik, Hilvan (Karacurun), Viranşehir Siverek'e bağlandı . Milli mücadelede ve Urfa'nın kurtuluşunda çok büyük katkılar gösteren Siverek 1923'te vilayet yapıldı. 1925 deki isyanda. Bölgedeki aşiret yapılanması büyük rol oynadı Sonucunda Siverek vilayeti 1926 yılında statüsünü kaybederek yeniden ilçe yapılmıştır. Siverek Tarihi Kronolojik olarak -M.Ö. 3500 : Sümerlilerin Siverek’e ilk yerleşmesi -M.Ö.1595: Hitit Kralı Murşil Siverek ve çevresini aldı. -M.Ö.1450: Mitanniler Siverek’in dahil olduğu bölgeyi alarak devlet kurdular. -M.Ö. ? : Siverek’te Mitanniler’le Hititler arasında İsmerika (Siverek) Antlaşması yapıldı -M.Ö. 1345: Aramiler Karacadağ bölgesini ele geçirdiler -M.Ö. 1290: Asur Kralı I.Salmanasar Siverek –Urfa bölgesini aldı. -M.Ö.1060: Asur boyunduruğundan kurtulan Aramiler tekrar Siverek’i aldı. -M.Ö.911-981 : Kinabu (Siverek) Asur Kralı Asurnazirbal tarafından alındı, halkı kılıçtan geçirildi. -M.Ö.608 : Med ’ler Siverek bölgesini ve Anadolu’yu Kızıl Irmak nehrine kadar aldılar -M.Ö. 539 : Pers Kralı II.Kuraş Med ’leri yenerek bütün Mezopotamyayı ele geçirdi. -M.Ö.331: Büyük İskender Suriye üzerinden Mezopotamya ’ya geçerek Anadolu’yu fethetti -M.Ö. 323: İskender öldükten sonra Siverek’i de kapsayacak şekilde General Selevkos tarafından bölgede Selevkoslar devleti kuruldu. -M.Ö. 280 : Selevkos devleti dağıldıktan sonra Romalılar bölgeyi aldılar. -M.Ö. 140: Diyarbakır ve çevresindeki iller Part Kralı I. Midridat tarafından alınarak Part ülkesine katıldı. -M.Ö. 114 : Roma İmparatoru Trainus Dicle Nehrine kadar ilerledi ve Osreone Krallığına son verdi. -M.Ö. 85: Pek çok doğu vilayeti ile birlikte doğu illeri Tigran hakimiyetine girdi. -M.Ö.38: Romalılar ile Partlar arasında defalarca el değiştiren bölge Romalılarda kaldı -M.S. 259: Roma İmparatoru Valerianus bu bölgeyi Sasanilerden aldı. -M.S. 276: İmparator Diokletianus Sasanları yenerek bölgeyi tekrar Roma topraklarına kattı. -M.S.349 : Siverek Kalesi Bizanslılar tarafından tamir edildi. -M.S. 359 : Şapur tarafından muhasara edilen Siverek Kalesi yıkıldı. -M.S. 540 : Sasani Hükümdarı Hüsrev Anuşirevan (Anuşirevan-ı Adil) Anadoluya saldırdı, bölgeyi yağmaladı ve bölgeyi vergi vermek şartı ile Bizanslılara bıraktı. -M.S. 602: Sasani Hükümdarı II.Hüsrev bölgeye girerek İstanbul’a kadar ilerledi. -M.S. 637 : Halife H.z.Ömer döneminde İyaz Bin Ganem, El-Cezire (Mezopotamya ) bölgesini aldı. -M.S.661: Siverek bölgesinin yönetimi Emeviler’e geçti. -929 : Leon komutasındaki Bizans ordusu bölgeyi aldı. -930: Hamdaniler Siverek’i aldılar -1030: Bizanslılar Urfa ile birlikte Siverek’i aldılar. -1066/67:Selçuklular , Nisebin kalesini Bizanslardan aldılar. -1070 : Alparslan Siverek’i Bizanslılardan aldı. -1137 : Siverek hakimi Emir İsa Frankların zayıflığından yararlanarak Gerger havalisini istila etti. -1185: Siverek, Sökmenler (Ermenşahlar )’dan Takiyyüdin Ömer tarafından alındı. -1227: Siverek Zengilere Geçti -1233: Eyyubiler Siverek’i Selçuklulardan aldılar -1231: Harzemliler Siverek ve Samsat ’ı yağmaladılar. -1232: Eyyubi hükümdarı El-kamil Nasreddin Siverek ve Harranı aldı. komutanı Kemalettin Kamyar vasıtasıyla Siverek’i aldı. Selçuklular Siverek’i ele geçirdiler. -1234: Eyyubi Hükümdarı Melik el-Kamil Siverek’e gelerek burayı ordugah yaptı. -1235: Alaeddin Keykubad -6 Nisan 1241: El-Mansur İbrahim , Berke Han komutasındaki Harzemlileri yenerek Siverek, Rakka ve Suruc’u aldı. -1251: Moğollar Siverek’i istila ettiler. -1256: Hülagu Siverek’i istila etti ( İlhanlı Devleti) -1318: Selçukluların dağılmasından sonra Siverek bölgesi Salim Bey ve Oğulları aşireti (Dögerler) tarafından idare edilmeye başlandı. -1410-1420: Timur çekildikten sonra Diyarbekir -Siverek bölgesi Karakoyunlulara verildi. -1426: Bölge Mısır Memlüklüleri tarafından alındı. -1435: Siverek Akkoyunlu ’ların egemenliğine girdi. -1508: Şah İsmail Diyarbakır ’la birlikte Siverek bölgesini de aldı.(Safeviler Dönemi) -1517: Yavuz Sultan Selim döneminde Siverek alınarak, Diyarbakır Beylerbeyi Bıyıklı Mehmet Paşa’ya bağlı sancak merkezi haline getirildi. -1518: Siverek bölgesinin ilk tahriri yapıldı ve sancak beyi olarak Şefkat bey tayin edildi. -1549: Kanuni Sultan Süleyman Irakeyn Seferi dönüşü Siverek’te 15 gün kaldı. - 1550-1600: Celali İsyanları tüm ülkeyi olduğu gibi Siverek’i de etkiledi ve bazı olaylar meydana geldi. -1807: Siverek Kazası Maden-i Hümayun Emaneti içerisine alındı. -1845: Siverek Kazası tanzimat dönemi idari yapılanması içerisinde Mutasarrıflık statüsüne alındı. -1864: Siverek Harput Eyaletine Bağlandı. - 1839: Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanında Siverek Ordugah oldu. -1869: Siverek’te Posta ve Telgraf teşkilatı kuruldu. - 1873: Siverek’te Belediye teşkilatı kuruldu. - 1896: Siverek’te ilk Ticaret ve Sanayi Odası Kuruldu. - 1895: Hamidiye Alayları kuruldu ve Siverek’te 44. ve 46. Alaylar teşkil edildi. - 1908: Siverek bağımsız sancak yapıldı.(Mutasarrıflık) - 5 Kasım 1919: M. Kemal’in telgrafı üzerine Siverek Müdafa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. - 6 Şubat 1920 : 850 kişilik Siverek Milli Kuvvetleri Urfa’ya hareket etti. -1923 : Bütün bağımsız sancaklar vilayet yapılınca Siverek’te vilayet oldu. -30 Mayıs 1926 : Siverek İlçe yapılarak Urfa ’ya bağlandı.