Fizan

Fizan, Eski Bir Osmanlı şehri, "Seni Fizan'a sürerler bilmiş ol." Çok duyduğumuz bir cümledir bu. Lâkin birçoğumuzun pek bilmediği bir mekândır Fizan.Dört tarafı çöllerle kaplı bir vaha olan Fizan, sanki Dünyadan tecrît edilmiş bir açık hava hapishânesi gibiydi. İşte bu yüzden Osmanlı Devleti için en ideal sürgün mekânı olmuştu burası. Sürgünler için en korkunç yer Fizan'dı. Zîrâ Fizan'da hayatta kalmak zoru başarmak demekti. Oradan kaçmak ise âdetâ imkânsızdı. Bu yüzden mahkûmları "sürgün" den ziyâde "Fizan" kelimesini duymak ürkütürdü. Nâmık Kemâl dahi 1873'te Hanya vapuruyla Kıbrıs'ın Magosa iline sürgüne giderken, kendisi ile birlikte sürgün edilen Nûri Bey'e yazdığı mektupta: "Benim için telâş etmeyin. Ben Magosa'ya gidiyorum. Siz de elbette Akka'da kalmazsınız. Fizan'ı filan boylarsınız." diyerek, esas korkulacak yerin Fizan olduğunu ifâde etmiştir.

Libya'nın güneyinde yer alan bir Osmanlı sancağı olan Fizan, Osmanlı Devleti'nin Afrika içlerine kadar uzanan en uzak bölgelerinden biriydi. Şimdilerde Sebhâ, Merzûk ve Katrûn beldelerinden oluşan bir eyâlettir. Kuzeyinde Berberîler, güneyinde Hâmiler'in ( zenciler ) yerleştiği Fizan'da, az da olsa tuaregler de vardır. Fizan'ın merkezi olan Merzuk'ta 19. yy ın ikinci yarısında nüfus 5 bin civârındaydı ve 30 kilometrekare başına bir kişinin düştüğü ıssız bir yerdi. Bu târihlerde Osmanlı Devleti ile batılı devletler arasında, Orta Afrika'daki sâhipsiz topraklar üzerinde hâkimiyet mücâdelesi başlayınca Fizan'ın önemi daha da arttı.